jan's'omstandigheden

gezien vanuit

De Firma

het huis van hensbergen
boerderij, bakkerij & kookerij
sedert 15 mei 1834
meermalen & met goud bekroond.

"De Firma", opgericht in 1834, was vanaf 1908 bakkerij en kookerij onder beheer van opa & oma, Hendrik Samuel van Hensbergen en zijn vrouw Margaretha Cornelia Hendrika Zeestraten.

De nalatenschap van het huis, waar hendrik op 4 februari 1908 mee verder moest.

Op deze foto, 15 mei 1934, vieren zij het 100-jarig bestaan van de Firma en hun zilveren huwelijk.
De foto is genomen in de hoge tuin, naast de bakkerij.

Van links naar rechts hun kinderen:
Leo, Sam, Opa, Truus, Hennie, Alie, Oma, Piet, Jozef, Antoon.

Tot 1948 was Opa nog de baas van de Firma. Zeven jaar eerder had hij de exploitatie overgedragen aan zijn oudste zoon, Sam. Zelf was hij in 1941 met zijn vrouw verhuisd naar een pand op de Hereweg, tegenover het gemeentehuis. 

1941 Huur woning met bedrijf: 55 gulden per week
1949 Koop bakkersbedrijf: 5.500 gulden
1950 Koop pand met opstallen: 20.000 gulden

"woonhuis met winkel,
werkplaats met bakkersoven,
bergplaats en garage.."

Dus vanaf 1948  neemt Sam, mijn vader, de zaak over en dienen de jaarverslagen van de Firma als referentie voor dit verhaal. De jaarverslagen van mijn Opa heb ik nooit gezien. Hij begon zo voortvarend, Hendrik, op 4 februari 1908.
Het verhaal ging, dat de Firma in de oorlog veel mensen heeft geholpen door van de voorraden die voor de Bezetters werden ingekocht gedeelten weg te sluizen. In Hotel van der Geest waren Duitse Soldaten gehuisvest en op "het zaaltje" boven de bakkerij bivakkeerden enkele officieren. De Firma heeft hen veel brood en gebak moeten leveren, uiteraard tegen betaling.
Later heeft Opa op basis van die inkoop van de belastingdienst een zeer forse naheffing gekregen die tot in 1949 heeft doorgewerkt. Toen hij enkele klanten wilden vragen om een verklaring dat zij dankzij de Firma de oorlogsjaren hadden kunnen doorstaan, weigerde de eerste, mevrouw Zwart, dat en zag Opa van verder vragen af.
Daar was hij te trots voor, gaf m'n vader als argument. Het is familie Zwart overigens nooit kwalijk genomen.

Januari 1945
Het is hongerwinter in Nederland, Wilhelmina is weliswaar koningin, maar resideert vanuit Engeland. Haar dochter, Juliana de troonopvolgster, is voor de zekerheid met man en kinderen naar Canada verhuisd. Boven de rivieren zijn de Duitsers nog steeds de baas. Samuel Leonardus van Hensbergen heeft in 1941 als vierde op rij de Firma van zijn vader overgenomen en trouwde (33) met Anna Antonia Heemskerk (31). Ze waren in 1941 dus getrouwd en hadden inmiddels twee kinderen, Henk (1942) en Barry (1943).
Twee broers van mijn vader:  Hennie en Antoon woonden ook nog in het familiepand. Leo was tewerk gesteld in Duitsland en Jozef zat ondergedoken in de Bavo. Piet was al vóór de oorlog getrouwd met Corrie Zwetsloot en had een bakkerij in Nieuw-Vennep.
Opa en Oma waren in 1941 aan de Heereweg gaan wonen naast de Jozefkerk en tegenover het gemeentehuis. In de oorlogsjaren was de burgemeester bij hen ondergedoken.
De zaak & het pand werden van hen gehuurd voor 55 gulden per week. Daarnaast hadden ze vrij gebruik van de producten die door de Firma zelf werden gebakken of werden ingekocht voor de verkoop.

Twee gezinnen,  en inwonend personeel:
Ome Antoon, werkzaam in de Firma, en Tante Corrie, met hem getrouwd in 1944, kregen in 1945 een tweeling, Riet en Greet;
Twee knechten, Henk Böcker & Ger Huigsloot, genoten "vrije kost & inwoning".
Op zaterdag fietsten ze weer naar huis in Roelofarendsveen met hun salaris en een pakje pk-kauwgom.

deel 1

1945 Het Firmament 1957

     dies natalis    3  februari  1945    noordwijkerhout 

1946
Greetje komt er bij en
Barry overlijdt door een heftig ongeluk.
De verkenning van het huis

1947
er is geen vogeltje

Henk Böcker & Ger Huigsloot, het dienstmeisje Jo Rolvers, de knechts Cor Zonneveld & Han Zoet aten mee voor 7,69 terwijl het gezin het moest doen voor 2,19 per persoon per week. Ome Antoon en Tante Corrie hebben met hun gezin een eigen keukentje boven de bakkerij. De zaak & het pand werden gehuurd voor 55 gulden per week.
De warme maaltijd werd tussen de middag in twee 'shifts' opgediend. De eerste voor de kinderen; de tweede voor het personeel.
 
Het woongenot werd voor beide gezinnen belast met 3,84. 
Dat was inclusief de diepe tuin, die grensde aan bollenvelden en de zijtuin, waar hulst- & seringenbomen werden afgewisseld met een pruimen- & een perenboom, afgescheiden van de zeestraat door "de muur van malle japie".
Een kettinghond bewaakte het erf tussen de diepe tuin achter Hotel van der Geest en de oude paardenstal bij de garage.

1949 
uit de jaarrekening: passiva/ondernemersbelasting= 1.174,08 waaronder
het restant van 1942/1943= 269,28.
In de jaarrekening 1950 komen de oorlogsjaren niet meer voor.

Samuel neemt voor 5500 gulden de zaak over van Hendrik, zijn vader. Niet het pand, dat hield opa nog in eigen bezit. Voor de zaak leent hij dat bedrag bij zijn vader tegen een rentevergoeding van 5 gulden per week. Voor de huur van het zaak- en woonpand betaalde hij 55 gulden per week.
De huur & rente moesten contractueel ieder weekend op de Heereweg persoonlijk worden betaald. Daarbij hadden opa & oma conform artikel 9 van de overeenkomst het recht:

"gratis de goederen te betrekken, welke aan de cliënten worden verkocht"

Met een lening van 5500 à 5% voor inventaris, auto & goodwill. 
Enige, directe investering: Etalagegordijnen & 10 broodplanken. 
Door te hoge kortingen aan kampeerders valt de bedrijfswinst dit jaar te laag uit. Volgens de accountant:

"Blijkens bijlage 3f van dit rapport bedroeg over 1949 de omzet 68.379,29, de kostprijs 45.553,87 en de Bruto-Winst : 22.825,42 gulden.
Uitgedrukt in % van de omzet bedraagt de Bruto-Winst 33,4%.
Dit percentage is o.i. voor Uw bedrijf enigszins te laag te achten. Als verklaring deelde U ons mede, dat U in het afgelopen boekjaar aan kampeerders belangrijke kortingen hebt verleend op het door hen van U betrokken brood en andere artikelen.
Overigens moeten wij de juistheid van het berekende winstpercentage voor Uw verantwoordelijkheid laten."

30 april wordt Koninginnedag en Wim wordt geboren als een verjaarscadeau voor Sam, die dus de wieg moet verlaten. Henk gaat apart slapen en Sam wordt voor de nacht voorlopig even aan Jan toevertrouwd.
Ome Antoon en Tante Corrie krijgen er ook een zoon bij, "Jan van Boven".

De deegmachine gaat stuk en wordt vervangen door een grotere. Dat drukt de huishoudbeurs weliswaar, maar levert tevens een badkuip op in een warme bakkerij. In de koude winterweekends genoot het hele gezin in de bakkerij van de nawarmte van de oven als in een knuffelwarm badhuisje.
En dat allemaal op kosten van de zaak. 

Enige, directe investering: Etalagegordijnen & 10 broodplanken. De bedrijfswinst valt volgens de accountant dit jaar dus te laag uit.

1950
uit de jaarrekening

Er zijn twee knechts, Han Voet & Cor Zonneveld en twee kinderen bijgekomen, Corrie van Tante Corrie en Barbara van ons. 

Ome Antoon is al een paar jaar ziek en gaat over op de logeer-regeling. De netto-winst is even hoog als het uitstaande bedrag bij de klanten. 
De nieuwe deegmachine laat een van de vaak onderschatte effecten van de Wet op de Ongeleide Investering zien: Er moet een snelweger worden aangeschaft om de aanwas van deegmoppen te verwerken en 120 extra broodblikken, wat zou betekenen, dat er dagelijks 240 broden meer gebakken kunnen worden. Er staat wat te gebeuren.

Toch loopt de omzet terug. Dus wordt de etalage stevig opgeleukt voor dertig gulden. De oudste kinderen, Henk is acht en leert Jan rekenen, kunnen namelijk ook al op de winkel passen.
 
Met de twee gezinnen, hun 10 kinderen, drie knechts en een dienstbode mag voor 1.520 gulden van eigen brood worden gegeten. Opa & Oma aan de Heereweg nemen ook dit jaar voor 200 gulden brood & banket af. 

De eerste, Noordwijkerhoutse  winkelweek wordt georganiseerd. De Firma stelt voor 150 gulden producten "uit eigen bakkerij"  beschikbaar.
Daarnaast worden er voor 150 gulden kostprijs jaarlijks taarten weggegeven aan klanten die er een kindje bij gekregen hadden. 
Maar om het geheel gefinancierd te krijgen, moest Opa een hypotheek op het pand nemen om zijn zoon een lening te kunnen geven. Oma leende ook nog eens 500 gulden.

Een zwaar jaar, want door de aanwas van deeg moest de oven vervangen worden.

Op 17 oktober 1950 werd voor 8.350 gulden een HEWA-bakoven gekocht , een HeetWater-oven.

Met een banketbakruimte linksboven, waar Han Voet staat,  en twee broodwagens. Henk Böcker haalt er een uit de oven en
Ger Huigsloot duwt er een uit de rijskast.
Per wagen konden 128 broden worden gebakken.
(De sloop van de oude oven kostte 100 gulden en het oud ijzer bracht 160 gulden op.)

‘uw bakker, uw dokter’
werd het motto toen we Tarvo-brood gingen bakken.
 

Met een gekapitaliseerde lijfrenteverplichting werd op 22 september voor 20.000 gulden het pand gekocht. Opa was 69 en oma 67. 
De nominale lijfrente-verplichting, bedroeg 43,5 % van de jaaruitkering. De resterende 56,5 werd beschouwd als "ondersteuning van de ouders" en kwam dus ten laste van "Moeders Saldo", het bedrag dat de Firma ter beschikking stelde van het gezin.
Er werd vanuit gegaan, dat opa & oma nog 13 jaar & 28 weken zouden leven. De economisch beïnvloedbare ruimte van mijn moeder (moeders saldo) wordt expliciet gerelateerd aan de levensduur van haar schoonouders.
Terzijde zou nog even kunnen worden vermeld, dat het Nederlands Bureau voor Adviezen 15% incasseerde van de "overige kosten".
 

1951
Extra "onkosten" waren er klaarblijkelijk gemaakt  voor wat Tante Corrie & Ome Antoon met hun kinderen mee-leefden. Ome Antoon was in 1951 weer gezond, maar moeders budget liet niet toe, dat hij weer binnen de Firma aan de slag zou kunnen. 
Bakkerij Vink biedt uitkomst. Oom Antoon wordt bakker in Haarlem en betrekt een huis in de Hoogstraat. Met een grote doos tompoezen voor zijn nieuwe collega-bakkers op een arm fietste hij op een ochtend vrolijk als altijd het hek uit, richting Haarlem. De Firma stelt alsnog de helft van "Moeders Saldo" beschikbaar, ten koste van de zaak uiteraard, om de verzelfstandiging van zijn gezin te consolideren.
Zijn woonruimte (huiskamer, keuken, ouder- en kinder-slaapkamer) bracht in de zomer wat geld op door verhuur via de VVV. 

1952/1953
In het jaar van de watersnood zat het niet mee. Geen extra investeringen voor omzetverhoging. De hypotheek op het pand had Opa niet afgeregeld en hing als een lus boven hoofd van m'n vader. Dat was schrikken, hard werken en een stevige lening bij Opa, die als Pater Familias uiteraard niet op hypotheek hoort te leven, maar wel de eer van de familie heeft hoog te houden. 
Jos  kwam er bij ons als zevende bij. 

De kosten van kledingreparatie bedroegen bijna een kwart van de jaarsom voor "eigen gebruik". Het is bepaald geen luxe die de Firma deed investeren in een elektrische wasmachine met wringer. Vooralsnog werd de was echter op zondagnacht nog steeds stevig doorgekookt, omdat er nog wel enige twijfel bestond over het schoonmaakvermogen van de roterende schoep in de houten kuip. 
Zonder er stiekem over te doen, werd de privé-was gewoon gemengd met de bedrijfswas. Met een record van 14 dubieuze gezinnen als klant, was er verder niet veel wit te wassen. Naast de doorsnee Nederlandse meelsoorten in ruwkatoenen meelzakken kwam er nu ook 'Amerikaans Patent Bloem'. Dat was zeer fijn gemalen wit meel, verpakt in gladgeweven katoenen zakken. Daar wist m'n moeder fraaie pyama's van te naaien voor de kinderen.

1954
Een geluk bij een ongeluk, al meteen in de eerste maand. Natrillend komt vader thuis. Hij was met de auto van de weg afgegleden, de Zanderij in. Drie keer tolde de auto om, voordat die op het ijs terecht kwam. Dak helemaal plat.
Maar toen hij op de kant geklauterd was, had hij z’n sigaartje nog brandend tussen de lippen, constateerde hij trots.

Er was geïnvesteerd in nog een broodwagen voor de oven en er was weinig in kas. De omzet steeg dus wel, maar Moeders Saldo liep een forse deuk op. Leo kwam als  8e het gezin versterken. Henk, inmiddels 13 jaar, gaat op de bakfiets naar de eerste povere kampeerterreinen aan de duinkant.

1955
Het jaar dat ontbrak.
Oma’s’aldo valt te berekenen, maar is weinig plausibel. Het zaaltje boven de bakkerij werd in de winter verhuurd als berging voor twee/drie vakantie-huisjes, waardoor schommel en ringen verdwenen en het circus, met een buitenpiste in de tuin na één seizoen al het loodje legde. 
(Inmiddels is dit jaarverslag  gervonden en in zijn geheel in te zien)

1956
Opa is dood klaarblijkelijk; alleen oma wordt nog genoemd. Op haar naam staat nu ook het tegoed aan uitgeleende gelden helder in beeld gebracht. Zij is in feite verzekerd voor een bedrag van 13,67 jaarsommen.
Daarvoor brengt de Nationale te Rotterdam jaarlijks 15,33 jaarsommen in rekening, zijnde 4,5% van het geleende geld, op hypothecaire basis. Daarnaast bleef zij uiteraard genieten van de kwaliteitsproducten van de bakkerij en betaalde de Firma haar telefoon.

Elke zondag na de kerk was het verplichte audiëntie aan de Heereweg voor haar kinderen. Daarin zette zij de traditie van Opa onverkort door. Dat ze elkaar bijna, je zou zeggen uit liefde, in een financiële wurgpositie hadden gebracht, zullen ze nooit zo beseft hebben. Maar gelukkig gaan de zaken almaar beter en is het aantal "dubieuze klanten" gedaald van 14 naar 10. 
En het dorp groeit snel. Er zijn al tienduizend inwoners. Het hele land had er 10 miljoen en er waren duizend gemeenten. Dat was handig om te weten; daar kon je leuk mee rekenen in de zesde klas.

De Triplo doet zijn intrede, zodat de capaciteit van deegmachine & oven nog beter kunnen worden benut. Een topjaar, ook in de winkelomzet.
Gedurende de zondagscompetitie van VVSB hielden de oudste drie de winkel al open.
Na een bekeuring daarvoor werden we echter voorzichtiger en liepen  eerst naar 'de steeg' om te kijken of er geen politie stond, voordat we een rolletje Rang verkochten aan iemand die naar de voetbal ging.
Toen we na een tweede bekeuring niet meer stiekem de winkel mochten opendoen, hebben we nog menige zondag een limonade-kraampje gehad  bij de uitrit en verkochten we voor twee cent een glaasje fris, dat geschonken werd uit een grote kan waarin de zuurtjes waren fijngestampt & opgelost.
Tien glazen limonade schonken we eruit. Twintig cent voor een rolletje Rang van zeven. Het water werd gratis door de Firma geleverd.

Anneke maakt het gezin compleet op 3 juli

1957
Een nieuwe service doet zijn entree: machinaal gesneden brood.
Drie kinderen zijn nodig om het snij-gevaarte, een mengeling van guillotine, mitrailleur en gevaarlijke-beesten-drijfgang uit te nutten.
Maar dan is het volgens de verpakking ook brood dat niet alleen gesneden is, maar ook nog twee dagen langer vers blijft. 

Privé wordt er textiel gekocht voor de helft van de aanleg van een douche met geyser op het zaaltje. 
De grote textiel-uitgave had ongetwijfeld te maken met het vertrek van Jan naar Weert. De uitgave voor de douche was voor het hele gezin, maar en passant kwam Jan schoon weg. Dat kostte de Firma nog wel 200 gulden.
Al met al een zware aanslag op moeders saldo, die niet werd gecompenseerd.

Gesneden brood op zich vergrootte de omzet niet. De bruto-winst werd wel groter, maar tegen de kostenstijging van het personeel in de hardere sector van het bakken & uitventen, woog het profijt van de dienstverlening in de gesneden sector niet op. Gelukkig werd de snijmachine door de kinderen bediend.

1958 Het Firmament 1960

deel 2:
de onthutsing nabij

Mijn Gemene Leven
update-versie 24 november
met nieuwe visite-verhaaltjes en images

herinneringen, verhalen, foto's uit de kinderjaren
geschreven tijdens de 2020-lockdown-2021
voor buren, vrienden & familie

het koepelberg archief

novato-archief